Η ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από επίμονες και ανεξέλεγκτες σκέψεις ή παρορμήσεις (ψυχαναγκασμοί) και από την ανάκη επανάληψης συνγκεκριμένων πράξεων (καταναγκασμοί). Φυσικά, οι περισσότεροι  έχουν ανεπιθύμητες σκέψεις μερικές φορές. Επίσης, οι περισσότεροι νιώθουν μερικές φορές την παρόρμηση να κάνουν κάτι που θα τους έφερνε σε άσχημη θέση ή που θα ήταν επικίνδυνο. Αλλά λίγοι είναι εκείνοι που έχουν σκέψεις ή παρορμήσεις που είναι επαρκώς επίμονες και παρεισφρητικές, ώστε να πληρούνται τα κριτήρια για τη διάγνωση της ΨΚΔ(OCD). Για να δοθεί  η διάγνωση της ΨΚΔ, οι ψυχαναγκασμοί και οι καταναγκασμοί πρέπει, είτε να προκαλούν σημαντική δυσφορία, είτε να παρακωλύουν τη λειτουργικότητα του ατόμου.

Οι ψυχαναγκασμοί είναι παρεισφρητικές και επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις, οι οποίες εμφανίζονται χωρίς το άτομο να το επιθυμεί, είναι ανεξέλεγκτες και συνήθως μοιάζουν παράλογες στο άτομο που τις βιώνει.

Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες, σαφώς υπερβολικές συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις, τις οποίες το άτομο αισθάνεται αναγκασμένο να εκτελέσει, προκειμένου να μειώσει το άγχος που του προκαλούν οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις ή προκειμένου να προλάβει την εμφάνιση κάποιας καταστροφής. Οι πιο συχνοί καταναγκασμοί είναι οι ακόλουθοι:

• Το άτομο επιδιώκει την καθαριότητα και την τάξη, ορισμένες φορές μέσω περίπλοκων τελετουργικών.
• Το άτομο επαναλαμβάνει πράξεις που θεωρεί ότι το προστατεύουν με ένα μαγικό τρόπο, όπως για παράδειγμα μετρά ή αγγίζει ένα μέρος του σώματος του.
• Το άτομο ελέγχει ξανά και ξανά ότι έχει εκτελέσει συγκεκριμένες πράξεις. Για παράδειγμα μπορεί να επιστρέψει 7-8 φορές στη σειρά, για να ελέγξει αν ξέχασε αναμμένα τα φώτα και αν κλέιδωσε την πόρτα.

Η ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή τείνει να εμφανίζεται, είτε πριν την ηλικία των 10 ετών, είτε στα τέλη της εφηβείας και έως τις αρχές της ενήλικης ζωής του ατόμου. 

Η Συμβολή της Συστημικής Ψυχοθεραπείας στη Διαχείριση της Ψυχαναγκαστικής-Καταναγκαστικής Διαταραχής (OCD)

Η Ψυχαναγκαστική-Καταναγκαστική Διαταραχή (OCD) χαρακτηρίζεται από επίμονες ιδεοληψίες (ενοχλητικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις) και καταναγκασμούς (επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις) που εκτελούνται για να μειώσουν το άγχος.

Η Συστημική Ψυχοθεραπεία εστιάζει όχι μόνο στο άτομο, αλλά και στο πλαίσιο των σχέσεών του, διερευνώντας πώς η αλληλεπίδραση με την οικογένεια και το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζει την εκδήλωση και διατήρηση της OCD.

🔹 1️⃣ Ανάλυση του Οικογενειακού και Κοινωνικού Συστήματος

🔹 Η συστημική θεραπεία εξετάζει πώς οι οικογενειακές δυναμικές συμβάλλουν στην OCD.
🔹 Συχνά, σε οικογένειες ατόμων με OCD παρατηρούνται μοτίβα υπερπροστατευτικότητας, ελέγχου ή αυστηρών κανόνων, που μπορεί να ενισχύουν το άγχος και την ανάγκη για καταναγκασμούς.

✔ Αναγνώριση οικογενειακών μοτίβων που ενισχύουν την OCD.
✔ Ανάλυση της αλληλεπίδρασης του ατόμου με τους άλλους (π.χ. Πώς ανταποκρίνονται οι οικείοι του στους ψυχαναγκασμούς του;).
✔ Κατανόηση του ρόλου της OCD στις σχέσεις του ατόμου (π.χ. Μήπως χρησιμοποιείται ασυνείδητα για να διατηρηθεί η οικογενειακή ισορροπία;).

🔹 2️⃣ Μείωση της Οικογενειακής Υποστήριξης των Καταναγκασμών

🔹 Πολλές φορές, τα αγαπημένα πρόσωπα εμπλέκονται άθελά τους στη διατήρηση της OCD, προσαρμοζόμενα στις ανάγκες του ατόμου (π.χ. συμμετοχή σε τελετουργίες ή επιβεβαιώσεις).
🔹 Η συστημική θεραπεία βοηθά την οικογένεια να διαχειριστεί τα όρια και να ενισχύσει την ανεξαρτησία του ατόμου.

✔ Εκπαίδευση της οικογένειας για την OCD ώστε να μειωθούν οι ενισχυτικές συμπεριφορές.
✔ Σταδιακή μείωση της συμμετοχής στις καταναγκαστικές τελετουργίες.
✔ Δημιουργία νέων, πιο υγιών τρόπων υποστήριξης του ατόμου.

🔹 3️⃣ Ανάπτυξη Νέων Τρόπων Διαχείρισης του Άγχους

🔹 Τα άτομα με OCD χρησιμοποιούν τους καταναγκασμούς ως τρόπο διαχείρισης του άγχους.
🔹 Η θεραπεία βοηθά στην ανάπτυξη εναλλακτικών στρατηγικών αντιμετώπισης, πιο λειτουργικών και βιώσιμων.

✔ Διαχείριση άγχους μέσω τεχνικών χαλάρωσης (αναπνοές, διαλογισμός, mindfulness).
✔ Αναζήτηση πιο υγιών τρόπων ελέγχου και ασφάλειας.
✔ Ανάπτυξη ανθεκτικότητας απέναντι στην αβεβαιότητα.

🔹 4️⃣ Αναγνώριση και Αποδοχή της Αβεβαιότητας

🔹 Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της OCD είναι η δυσανεξία στην αβεβαιότητα.
🔹 Η συστημική θεραπεία βοηθά το άτομο να αποδεχτεί ότι η ζωή εμπεριέχει αβεβαιότητα και ότι δεν είναι απαραίτητος ο απόλυτος έλεγχος.

✔ Ενίσχυση της ανοχής στην αβεβαιότητα μέσω σταδιακής έκθεσης σε αβέβαιες καταστάσεις.
✔ Αλλαγή της νοοτροπίας “πρέπει να είμαι σίγουρος” σε “μπορώ να διαχειριστώ την αβεβαιότητα”.
✔ Αποφυγή του υπερβολικού αναλυτικού τρόπου σκέψης που ενισχύει την OCD.

🔹 5️⃣ Αλλαγή της Δυσλειτουργικής Αυτοεικόνας

🔹 Πολλά άτομα με OCD νιώθουν υπερβολική ευθύνη και έχουν ενοχικές σκέψεις.
🔹 Η θεραπεία βοηθά στη διαφοροποίηση των σκέψεων από την ταυτότητα του ατόμου (π.χ. “Οι σκέψεις μου δεν με καθορίζουν”).

✔ Αποδοχή των σκέψεων χωρίς ενοχή.
✔ Επαναπροσδιορισμός της ευθύνης – δεν είναι το άτομο υπεύθυνο για τα πάντα.
✔ Ανάπτυξη μιας πιο ισορροπημένης εικόνας του εαυτού.

🔹 6️⃣ Δημιουργία Νέων Μοτίβων Σχέσεων

🔹 Τα άτομα με OCD συχνά έχουν δυσκολία στις σχέσεις, είτε λόγω τελειομανίας, είτε λόγω άγχους.
🔹 Η συστημική θεραπεία βοηθά στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων και στη μείωση της απομόνωσης.

✔ Ενίσχυση της αυθεντικής επικοινωνίας.
✔ Βελτίωση της συναισθηματικής εγγύτητας στις σχέσεις.
✔ Αντικατάσταση των τελετουργιών με πιο υγιείς κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

🔹 7️⃣ Συνεργασία με Άλλες Θεραπευτικές Προσεγγίσεις

🔹 Η Συστημική Ψυχοθεραπεία μπορεί να συνδυαστεί με:
✔ Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) – ιδιαίτερα με την τεχνική της Έκθεσης και Παρεμπόδισης Αντίδρασης (ERP).
✔ Φαρμακευτική αγωγή – σε περιπτώσεις όπου η OCD είναι σοβαρή, η συνεργασία με ψυχίατρο είναι σημαντική.
✔ Mindfulness & ACT (Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης) – βοηθά στη μείωση της προσκόλλησης στις σκέψεις.

🔹 Συμπέρασμα

Η Συστημική Ψυχοθεραπεία βοηθά στην OCD εστιάζοντας όχι μόνο στο άτομο, αλλά και στο περιβάλλον του. Ενισχύει την ικανότητα διαχείρισης του άγχους, αποδοχής της αβεβαιότητας και βελτίωσης των σχέσεων, προσφέροντας ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αντιμετώπισης.