Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας διακατέχονται από μία εικόνα μεγαλείου για τις δυνατότητες τους, καθώς και από την επίμονη ενασχόλησή τους με φαντασιώσεις μεγάλης επιτυχίας. Τα άτομα αυτά είναι επίσης πολύ εγωκεντρικά. Απαιτούν να λαμβάνουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των άλλων σχεδόν σε σταθερή βάση. Οι διαπροσωπικές τους σχέσεις συχνά διαταράσσονται λόγω της έλλειψης ενσυναίσθησης, της εγωιστικής συμπεριφοράς και του φθόνου που έχουν για τους άλλους. Παράλληλα, τείνουν να χρησιμοποιούν τους άλλους ανθρώπους και αισθάνονται ότι τους αξίζει ιδιαίτερη μεταχείριση: θεωρούν δεδομένο ότι οι γύρω τους οφείλουν να τους κάνουν χάρες.

Οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από υπερβολική ευαισθησία στην κριτική, καθώς και από ένα έντονο αίσθημα οργής όταν νιώσουν πως δε λαμβάνουν το θαυμασμό που θεωρούν ότι αξίζουν. Συνήθως αναζητούν να σχετιστούν με συντρόφους χαμηλότερου κύρους, ώστε να νιώθουν ανώτεροι και να μπορούν να κάνουν επίδειξη αυτής της ανωτερότητάς τους. Κατά τα πρώτα στάδια της γνωριμίας όμως, παρουσιάζουν το ακριβώς αντίθετο πρόσωπο. Εξυψώνουν το άλλο άτομο, το τοποθετούν σε ένα «βάθρο» και φέρονται σαν να μην υπάρχουν αρνητικά στοιχεία μέσα στη σχέση. Ο ενθουσιασμός αυτός φθίνει γρήγορα στα άτομα που πάσχουν από ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Προβαίνουν νωρίς σε υπερβολικές δηλώσεις αγάπης, δημιουργώντας μια σχέση εξάρτησης με το άλλο άτομο που πιστεύει όσα ακούει. Κατόπιν, τα άτομα με τη ναρκισσιστική διαταραχή αποτραβιούνται, αφήνοντας σε κατάσταση σύγχυσης το άτομο που έχει δεσμευτεί μαζί τους. Συχνά κάτι άλλο έχει τραβήξει το ενδιαφέρον τους, πράγμα που όμως τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή δεν θα παραδεχτούν ποτέ. Αυτό συμβαίνει διότι δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν λάθη στη δική τους συμπεριφορά. Για τους ναρκισσιστές είναι οι άλλοι αυτοί που πάντοτε φταίνε.

Άλλες φορές, οι ναρκισσιστές επιλέγουν σχέσεις με άτομα υψηλότερου κύρους. Όμως και σε αυτήν την περίπτωση, οι λόγοι που τους οδηγούν στη δέσμευση είναι το προσωπικό τους όφελος και η αυτοπροβολή μέσω ενός συντρόφου με υψηλό κοινωνικό/οικονομικό προφίλ. Όταν οι σύντροφοι τους πάψουν να ανταποκρίνονται στις μη ρεαλιστικές προσδοκίες τους, θυμώνουν και τους απορρίπτουν. Είναι σύνηθες τα άτομα με ναρκισσισμό προβαίνουν σε συχνές αλλαγές συντρόφων. Πάρα τις δηλώσεις τους για αγάπη και δέσμευση, είναι άτομα επιφανειακά στο συναίσθημα και αναζητούν συνεχώς την εξωτερική επιβεβαίωση.

Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας πίσω από το τέλειο και άθραυστο προσωπείο που δείχνουν προς τα έξω, κρύβουν μία εύθραυστη, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη αυτής της διαταραχής αποτελεί η γονεϊκή συμπεριφορά που έχει δεχθεί το άτομο, ως παιδί. Οταν οι γονείς ανταποκρίνονται στο παιδί τους με σεβασμό, τρυφερότητα και ενσυναίσθηση, του προσφέρουν μια φυσιολογική αίσθηση αυτοαξίας. Αντιθέτως, οιταν οι γονείς δεν επιβραβεύουν το παιδί για τις ικανότητες που εκείνο εκδηλώνει και το εκτιμούν όχι λόγω της δικής του αξίας, αλλά ως μέσο για να ενισχύσουν τη δική τους αυτοπεποίθηση, τότε το παιδί δεν αναπτύσσει υγιή αυτοπεποίθηση. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν, το παιδί δυσκολεύεται να κατανοήσει και να δεχθεί τις αδυναμίες του. Αυτά τα ελλείμματα στην εδραίωση μιας υγιούς αίσθησης εαυτού οδηγούν σταδιακά στην ανάπτυξη της ναρκισσιστικής διαταραχής της προσωπικότητας. Συχνά, τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας έχουν έναν από τους δύο γονείς τους επίσης με την ίδια διαταραχή. 

Η Συμβολή της Συστημικής Ψυχοθεραπείας στη Διαχείριση της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας (NPD)

Η Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας (NPD) χαρακτηρίζεται από ένα μοτίβο μεγαλομανίας, ανάγκης για θαυμασμό και έλλειψης ενσυναίσθησης. Τα άτομα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά συχνά δυσκολεύονται στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, καθώς τείνουν να χειρίζονται τους άλλους, να αποφεύγουν την ευαλωτότητα και να αντιδρούν έντονα στην κριτική.

Η Συστημική Ψυχοθεραπεία εστιάζει στο πώς τα μοτίβα σχέσεων συμβάλλουν στην ανάπτυξη και διατήρηση της NPD, ενώ παράλληλα βοηθά το άτομο να βρει πιο λειτουργικούς τρόπους σύνδεσης με τους άλλους.

🔹 1️⃣ Κατανόηση της Ναρκισσιστικής Δομής μέσα από τις Σχέσεις

🔹 Η NPD δεν αναπτύσσεται σε απομόνωση, αλλά μέσα σε ένα σύστημα σχέσεων (οικογενειακό, κοινωνικό).
🔹 Συχνά συνδέεται με πρώιμες τραυματικές εμπειρίες, όπως υπερβολικά κριτικοί ή συναισθηματικά απόμακροι γονείς, που οδηγούν σε μια ψυχολογική άμυνα για την προστασία της αυτοεικόνας.

✔ Αναγνώριση οικογενειακών μοτίβων: Εξετάζει πώς το περιβάλλον του ατόμου συνέβαλε στην ανάπτυξη των ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών.
✔ Σύνδεση του ατόμου με την πραγματική του ταυτότητα: Αντί για τη “μεγαλειώδη” αυτοεικόνα, βοηθά στην αποδοχή του αυθεντικού εαυτού.
✔ Εντοπισμός μοτίβων εξάρτησης: Πολλά άτομα με NPD βασίζονται στους άλλους για την επιβεβαίωση, κάτι που δημιουργεί δυσλειτουργικές σχέσεις.

🔹 2️⃣ Ανάπτυξη Ενσυναίσθησης και Διαπροσωπικών Δεξιοτήτων

🔹 Ένα βασικό χαρακτηριστικό της NPD είναι η δυσκολία στην ενσυναίσθηση, γεγονός που επηρεάζει τις σχέσεις τους.
🔹 Η συστημική θεραπεία βοηθά το άτομο να αντιληφθεί πώς οι πράξεις και τα λόγια του επηρεάζουν τους άλλους.

✔ Διαπροσωπικές ασκήσεις: Το άτομο καλείται να μπει στη θέση του άλλου και να αναλογιστεί πώς οι πράξεις του γίνονται αντιληπτές.
✔ Αναγνώριση συναισθημάτων: Συχνά, τα άτομα με NPD αποφεύγουν να βιώσουν δικά τους επώδυνα συναισθήματα, κάτι που εμποδίζει την κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων.
✔ Ανάπτυξη υγιών σχέσεων: Η θεραπεία ενισχύει την ικανότητα του ατόμου να σχετίζεται πιο ισότιμα και αυθεντικά με τους γύρω του.

🔹 3️⃣ Διαχείριση της Αντίστασης στην Αλλαγή & της Ευαλωτότητας

🔹 Τα άτομα με NPD έχουν ισχυρή άμυνα απέναντι στην αυτοκριτική και την αίσθηση ευαλωτότητας.
🔹 Η συστημική θεραπεία δεν τα πιέζει να “διαλύσουν” την αμυντική τους δομή απότομα, αλλά σταδιακά δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο για αλλαγή.

✔ Εξερεύνηση των βαθύτερων ανασφαλειών: Αντί να εστιάζει αποκλειστικά στην εξωτερική συμπεριφορά, η θεραπεία βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει τις ανασφάλειες που κρύβονται πίσω από τη ναρκισσιστική άμυνα.
✔ Σταδιακή αποκάλυψη ευαλωτότητας: Δίνεται χώρος στο άτομο να εκφράσει αληθινά συναισθήματα, χωρίς να αισθάνεται απειλή.
✔ Μείωση του φόβου της αποτυχίας: Πολλά άτομα με NPD αποφεύγουν την αυτογνωσία επειδή φοβούνται ότι θα “καταρρεύσουν”. Η θεραπεία τους δείχνει ότι η αυτοκριτική δεν ισοδυναμεί με αποτυχία.

🔹 4️⃣ Αλλαγή των Δυσλειτουργικών Σχέσεων

🔹 Οι σχέσεις των ατόμων με NPD συχνά χαρακτηρίζονται από χειρισμό, εξάρτηση ή υπερβολικές προσδοκίες από τους άλλους.
🔹 Η Συστημική Ψυχοθεραπεία βοηθά το άτομο να αποκτήσει πιο αυθεντικές και ισότιμες σχέσεις.

✔ Αναγνώριση τοξικών σχέσεων: Αντί να βλέπει τους άλλους ως “υποχρεωμένους” να το θαυμάζουν, το άτομο αρχίζει να κατανοεί τη σημασία της αμοιβαιότητας.
✔ Εκπαίδευση σε υγιή όρια: Βοηθά στην αποφυγή σχέσεων εκμετάλλευσης ή υπερβολικής εξάρτησης.
✔ Αντικατάσταση της ανάγκης για έλεγχο με αμοιβαία εμπιστοσύνη: Το άτομο μαθαίνει να συνδέεται χωρίς να αισθάνεται την ανάγκη να κυριαρχεί στους άλλους.

🔹 5️⃣ Αναδόμηση της Αυτοεκτίμησης & Αυθεντικής Ταυτότητας

🔹 Το άτομο με NPD συνήθως βασίζεται σε εξωτερική επιβεβαίωση για να νιώθει αξία.
🔹 Η θεραπεία βοηθά στη δημιουργία μιας πιο σταθερής και αυθεντικής αίσθησης του εαυτού.

✔ Αποδοχή του εαυτού χωρίς ανάγκη για συνεχή θαυμασμό.
✔ Κατανόηση ότι η αξία δεν εξαρτάται μόνο από επιτυχίες ή επιτεύγματα.
✔ Ανάπτυξη εσωτερικής ασφάλειας αντί να στηρίζεται αποκλειστικά στην εικόνα που προβάλλει προς τους άλλους.

🔹 6️⃣ Βελτίωση της Δυνατότητας για Συναισθηματική Σύνδεση

🔹 Οι ναρκισσιστικές άμυνες συχνά αποτρέπουν την πραγματική συναισθηματική σύνδεση.
🔹 Η συστημική θεραπεία βοηθά το άτομο να μάθει να συνδέεται με γνήσιο τρόπο.

✔ Ενίσχυση της συναισθηματικής επικοινωνίας: Βοηθά το άτομο να εκφράζει τα συναισθήματά του χωρίς να φοβάται την απόρριψη.
✔ Ανάπτυξη πιο ειλικρινών και λιγότερο “ελεγχόμενων” σχέσεων.
✔ Μείωση του φόβου της εγγύτητας: Πολλά άτομα με NPD φοβούνται την πραγματική συναισθηματική οικειότητα.

🔹 Συμπέρασμα

Η Συστημική Ψυχοθεραπεία βοηθά στην αναγνώριση, κατανόηση και διαχείριση των ναρκισσιστικών μοτίβων, εστιάζοντας στις σχέσεις του ατόμου και στον τρόπο που αυτά τα μοτίβα επηρεάζουν τη ζωή του.